در حالی که برخی مقامات دولتی، صنعت خودروسازی داخلی را متهم اصلی آلودگی هوا می‌دانند، داده‌های رسمی سازمان محیط‌زیست و گزارش‌های تخصصی نشان می‌دهد عوامل متعددی همچون مصرف مازوت در نیروگاه‌ها، کیفیت پایین سوخت، فرسودگی ناوگان سنگین و پدیده وارونگی دما نقش پررنگ‌تری در آلودگی هوای کلان‌شهرها دارند. کارشناسان تأکید می‌کنند تمرکز بر مقصرسازی صنعت خودرو، راه‌حل بحران آلودگی نیست.
🚗 صنعت خودرو در مظان اتهام؛ آیا مقصر اصلی آلودگی هواست؟
در روزهای اخیر، یکی از مقامات دولتی در اظهاراتی عمومی، خودروسازان داخلی را از عوامل اصلی آلودگی هوا معرفی کرده است. اما براساس داده‌های رسمی و نتایج پژوهش‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، آلودگی هوا در ایران پدیده‌ای چندعلتی و پیچیده است و نمی‌توان آن را صرفاً به عملکرد صنعت خودرو نسبت داد.
مطابق سیاهه انتشار آلودگی هوای تهران (۱۳۹۶)، سهم منابع متحرک از جمله خودروهای شخصی، کامیون‌ها و موتورسیکلت‌ها در تولید ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون حدود ۶۰ درصد برآورد شده است. با این حال، سهم خودروهای شخصی فقط ۱۴ درصد است؛ رقمی که نشان می‌دهد صنعت خودرو سهمی محدود و قابل کنترل در این بحران دارد.
در مقابل، منابع ثابت مانند نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ اطراف تهران حدود ۳۰ درصد آلودگی را تولید می‌کنند، آن هم در حالی که بخش زیادی از این صنایع از سوخت‌های آلاینده نظیر مازوت و گازوئیل گوگرد بالا استفاده می‌کنند.
🛢️ کیفیت سوخت؛ متهم واقعی آلودگی هوای کلان‌شهرها
یکی از مهم‌ترین عوامل مغفول‌مانده در بحث آلودگی هوا، کیفیت سوخت است.
اگرچه توزیع بنزین یورو ۵ در برخی شهرها آغاز شده، اما در بسیاری از نقاط کشور میزان گوگرد در بنزین و گازوئیل چند برابر حد مجاز اروپایی است.
این موضوع باعث می‌شود حتی خودروهای استاندارد یورو ۵ نتوانند عملکرد پاک خود را حفظ کنند، چراکه کاتالیست‌ها به‌مرور از کار می‌افتند.
بنابراین بخشی از آلایندگی که به خودروسازان نسبت داده می‌شود، درواقع ناشی از ضعف پالایش و توزیع سوخت است، نه نقص در تولید خودرو.
🚛 ناوگان فرسوده دیزلی؛ عامل پنهان اما مؤثر
طبق آمار سازمان راهداری، میلیون‌ها دستگاه کامیون و اتوبوس فرسوده با عمر بالای ۱۵ سال همچنان در جاده‌های کشور تردد دارند.میزان آلایندگی هر یک از این خودروها تا ۳۰ برابر یک خودروی جدید برآورد می‌شود.
کندی طرح‌های نوسازی، نبود بودجه کافی و مشوق‌های ناکارآمد باعث شده این ناوگان فرسوده همچنان در چرخه حمل‌ونقل باقی بماند و منبع اصلی آلودگی ذرات معلق باشد.تمرکز انتقادها بر صنعت خودروهای نو در چنین شرایطی، به گفته کارشناسان، نه منصفانه است و نه علمی.
🌬️ اقلیم و وارونگی دما؛ نقش طبیعت در تشدید آلودگی
پدیده وارونگی دما در فصول سرد، یکی از مهم‌ترین دلایل افزایش ماندگاری آلاینده‌ها در هوای کلان‌شهرهاست.
در دوره‌های وارونگی، حتی اگر تولید آلاینده کاهش یابد، بهبود محسوسی در شاخص کیفیت هوا مشاهده نمی‌شود.
سازمان هواشناسی اعلام کرده در زمان وارونگی، بیش از نیمی از آلودگی ناشی از ماندگاری ذرات در جو است نه افزایش تولید آن‌ها. نادیده‌گرفتن این عامل طبیعی و تمرکز صرف بر خودروها، تحلیل علمی مسأله را تحریف می‌کند.
⚙️ گام‌های خودروسازان در مسیر کاهش آلایندگی
صنعت خودرو ایران در دهه اخیر اقدامات متعددی برای کاهش آلایندگی انجام داده است؛ از جمله:
تولید خودروهای استاندارد یورو ۵
حذف کامل خودروهای کاربراتوری
استفاده از سامانه‌های پس‌سوز (کاتالیست)
آغاز تولید خودروهای هیبریدی و برقی
با این حال، توسعه ناوگان برقی بدون زیرساخت شارژ شهری و جاده‌ای امکان‌پذیر نیست؛ زیرساختی که در حیطه مسئولیت وزارت نیرو و شهرداری‌هاست.بدون این پشتیبانی، تلاش خودروسازان برای تولید خودروهای برقی به‌تنهایی کافی نخواهد بود.
🔥 مازوت در نیروگاه‌ها؛ متهم فراموش‌شده آلودگی زمستانی
در ماه‌های سرد سال، به دلیل کمبود گاز طبیعی، بسیاری از نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ مازوت یا گازوئیل می‌سوزانند.
داده‌های پایش محیط‌زیست نشان می‌دهد افزایش ناگهانی شاخص آلودگی هوا در زمستان، هم‌زمان با آغاز مصرف مازوت در نیروگاه‌ها بوده است، در حالی که حجم تردد خودروها تغییر چندانی نکرده است.
این موضوع بار دیگر نشان می‌دهد که بخش انرژی و سوخت‌رسانی نقشی کلیدی در بحران آلودگی هوا دارد.
🌍 تجربه جهانی؛ هیچ کشوری با مقصرسازی به هوای پاک نرسید
در کشورهای پیشرفته، کنترل آلودگی هوا با رویکرد جامع انجام شده است.
در آلمان و ژاپن، کاهش آلایندگی حاصل اصلاح سوخت، نوسازی ناوگان فرسوده و گسترش حمل‌ونقل عمومی بود، نه اتهام‌زنی به یک صنعت خاص.
در ایران نیز اگر هدف واقعی، هوای پاک و سلامت شهری است، باید هماهنگی میان بخش‌های انرژی، محیط‌زیست، حمل‌ونقل و صنعت خودرو جایگزین تقابل رسانه‌ای شود.
🏁 جمع‌بندی
بر اساس آمار رسمی، سهم خودروسازی در آلودگی هوای کشور کمتر از ۱۵ درصد است.
عوامل کلیدی بحران شامل کیفیت پایین سوخت، استفاده از مازوت، ناوگان دیزلی فرسوده و شرایط اقلیمی هستند.
حل این بحران نیازمند برنامه‌ریزی علمی، هماهنگی بین‌بخشی و نگاه واقع‌بینانه است، نه جست‌وجوی یک مقصر واحد.
دیدگاه شما